کشت چای از کدام کشور آغاز شد؟
چای یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های دنیاست و پس از آب، پرمصرف‌ترین نوشیدنی جهان است. قدمت کشت گونه گیاهی چای به نام کاملیا سینِنسیس به ۵۰۰۰ سال پیش و کشور چین بازمی‌گردد و به علت خواص بسیاری که چای دارا بود، کشت آن به مرور در آسیا افزایش پیدا کرد و سپس در تمامی جهان پخش شد.
طبق شواهدی چای در ایالت آسام هند و میانمار شمالی نیز کشت می‌شده است
ریشه واژه “چای” از کجاست؟
این واژه برگرفته از خاستگاه چای یعنی کشور چین می‌باشد. چینی‌ها دو تلفظ مختلف برای چای داشتند. در گویش چینی جنوبی “چای” و در گویش چینی شمالی به صورت “تِی” تلفظ می‌شد و هردو تلفظی از یک واژه یگانه در چین قدیم هستند. اروپاییان به تبعیت از استان آمو در شمال چین، واژه Tea ( مشتق شده از تی) را برای این نوشیدنی انتخاب کردند. در آسیا و شمال آفریقا با توجه به واژه “چا” در استان کانتون در جنوب چین، واژه “چای” برای این نوشیدنی محبوب انتخاب شد.
در گذشته چای به عنوان یک نوشیدنی شفابخش و دارو استفاده می‌شد و همچنین چای را به عنوان یک نوشیدنی ممتاز در مناسبت‌های سلطنتی و مذهبی به عنوان نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی سرو می‌نمودند. مشخص است که چای نقش مهمی در فرهنگ آسیایی‌ها دارد.
همانطور که گفتیم کشت چای به مرور در آسیا و جهان نیز افزایش پیدا نمود. در ادامه به ترتیب، تاریخ ورود چای به ژاپن، اروپا و ایران را توضیح خواهیم داد.
در متنی که توسط یک راهب بودائی نوشته شده است مشخص می‌شود که ورود چای به ژاپن مربوط به قرن نهم است. در آن زمان چای به یک نوشیدنی در میان طبقات مذهبی ژاپن تبدیل می‌شود. پس از آن راهبان و مبلغان ژاپنی به چین فرستاده می‌شوند تا فرهنگ و کشت چای را بیاموزند.
شواهد نشان می‌دهد که اولین بار بذر چای چینی از طریق کاهنی به نام ساخو در سال ۸۰۵ و سپس توسط فرد دیگری به نام کوکای در سال ۸۰۶ وارد ژاپن شده است. در زمان سلطنت پادشاه ساگا، کشت چای در ژاپن رواج پیدا کرده و چای به یک نوشیدنی برای طبقات سلطنتی تبدیل شد.
ورود چای به اروپا
در سده هفدهم چای توسط هلندی‌ها از چین به اروپا برده می‌شود. یک پزشک هلندی به نام نیکولاس تولپ در کتاب خود نوشته است: نوشیدن چای تمامی بیماری‌ها را دفع کرده و موجب عمر طولانی می‌شود. ملکه انگلستان نیز برای اولین بار در قرن هجدهم برای صبحانه، چای را جایگزین آبجو کرد. امروزه نوشیدن چای در انگلستان بسیار محبوب و رایج است و زمانی اختصاصی به اسم “Tea Time” برای آن در نظر گرفته‌اند. فرهنگ نوشیدن چای در انگلستان به طور کامل در مقاله “فرهنگ نوشیدن چای در کشورهای مختلف چگونه است؟” توضیح داده شده است.
ورود چای به ایران
با اینکه امروزه چای پرمصرف‌ترین نوشیدنی ایرانی‌هاست سابقه کشت چای ایرانی به حدود ۱۱۰ سال پیش بازمی‌گردد. البته مصرف چای سیاه در ایران از اواخر قرن پانزدهم و آغاز قرن شانزدهم شروع شده است اما کشت آن حدود یک قرن سابقه دارد.
امیرکبیر نیز در قرن هجدهم دو دست ظروف چای‌خوری، شامل سماور نقره‌ای از دولت فرانسه و یک عدد سماور دیگر را از تاجر روسی دریافت کرده بود و انحصار سماورسازی با یارانهٔ دولتی را به استادکاری در اصفهان اعطاء نمود. پس طبق چنین مشاهداتی می‌توان مطمئن شد که در آن زمان ایرانی‌ها با چای آشنا بوده‌اند.
قهوه نوشیدنی رایج ایرانی‌ها در زمان‌های قدیم بوده است اما به علت دوری ایران از کشورهای تولیدکننده قهوه و حمل‌ونقل سخت در آن زمان و از طرفی نزدیکی ایران به چین و هند و وجود جاده‌های مناسبی همچون جاده راه ابریشم، چای به سادگی جایگزین قهوه گردید.
شخصی به نام حاج محمد اصفهانی در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی، کشت چای در ایران را آغاز نمود ولی موفق نشد. در سال ۱۲۸۵ هـجری شمسی، محمد میرزای چایکار ملقب به “کاشف السلطنه” که ژنرال کنسول ایران در هند بود بیان کرد که مقدار بسیاری ارز از کشور برای واردات چای مصرف می‌شود و می‌توان با کشت چای در داخل کشور یک منبع قوی اقتصادی به وجود آورد. با اینکه هندوستان یادگیری فنون کشت چای را برای افراد خارجی ممنوع کرده بود، کاشف السلطنه توانست فنون کشت و تولید چای را یاد بگیرد و با مطالعه و بررسی شرایط آب و هوایی ایران و مشابهت آب‌وهوای شمال ایران با کشور هندوستان، با زحمات فراوانی تعدادی بذر و سه هزار اصله نهال را با گاری و درشکه به ایران منتقل کرد، سپس کشت چای در لاهیجان و کلارآباد را آغاز نمود. او با مخالف بعضی افراد مواجه شد و گاهاً بعضی از مخالفان او دست به ویرانی باغ‌های چای می‌زدند.همچنین از آنجاییکه در اولین مرتبه کشت چای در زمین‌های زراعی، لازم بود ۵ سال برای اولین برداشت صبر شود، کشاورزان تمایلی به کشت چنین محصولی نداشتند. کاشف السلطنه ملقب به پدر چای ایران تمامی سختی‌ها را تحمل نمود و به تدریج باغات چای را گسترش داد.از آنجاییکه اولین بار کشاورزان لاهیجانی اقدام به کشت چای نمودند، مقبره کاشف السلطنه نیز در لاهیجان ساخته شد و امروزه به صورت گنجینهٔ تاریخ چای ایران تبدیل شده است.
به تدریج و با گذر زمان کشت چای در تمامی استان گیلان گسترش یافت و در سال ۱۳۱۹ ه.ش حدود ۶۰۰ هکتار باغ چای در گیلان به وجود آمده بود. در سال ۱۳۳۷ ه.ش دولت ایران سازمان چای کشور را برای حمایت از کشاورزان و صاحبان صنعت چای تأسیس نمود. هم‌اکنون حدود ۲۵۰۰۰ هکتار باغ چای در استان‌های شمالی کشور وجود دارد. سهم ایران ۴ تا ۵/۴ درصد از مصرف کل چای جهان است که با خرید چای ایرانی و صادرات آن می‌توان نقش بسزایی در رونق اقتصاد داخلی داشت.
